1992-ci ilin fevral ayının 25-dən 26-na keçən gecə Azərbaycan tarixinin ən dəhşətli səhifələrindən biri olan Xocalı soyqırımı aktı baş vermişdir. Azərbaycan tarixində elə hadisələr var ki, onlar heç vaxt unudulmur və xalqın qan yaddaşında əbədi həkk olunur. 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə baş verən Xocalı soyqırımı məhz belə faciələrdən biridir. Bu hadisə təkcə Azərbaycanın deyil, bütün insanlığın faciəsi idi. Ermənistan silahlı qüvvələri keçmiş SSRİ-nin 366-cı motoatıcı alayının dəstəyi ilə Xocalı şəhərini mühasirəyə alaraq, dinc əhalini amansızcasına qətlə yetirdi. Bu faciənin məqsədi yalnız bir idi – Azərbaycan xalqını qorxutmaq, torpaqlarımızın işğalını asanlaşdırmaq və etnik təmizləmə siyasətini həyata keçirmək.
Xocalı faciəsi təkcə Azərbaycan xalqına qarşı deyil, ümumilikdə bəşəriyyətə qarşı törədilmiş bir cinayətdir. Çünki burada uşaqlar, qadınlar, yaşlı insanlar heç bir hərbi səbəb olmadan, sadəcə milli mənsubiyyətlərinə görə qətlə yetirilmişdir. Xocalı Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsində yerləşən strateji əhəmiyyətli bir şəhər idi. Burada yaşayan 7 minə yaxın sakin uzun müddət mühasirə şəraitində qalmış, azuqə və tibbi yardım çatışmazlığı ilə üzləşmişdi. Şəhər Ermənistanın işğal planları üçün böyük əhəmiyyət daşıyırdı, çünki burada Qarabağdakı yeganə hava limanı yerləşirdi.
Ermənistanın məqsədi Xocalını tamamilə məhv edərək, azərbaycanlıların bu ərazidən tam çıxarılması və Dağlıq Qarabağ üzərində tam nəzarətin ələ keçirilməsi idi. Bu məqsədlə 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Xocalıya genişmiqyaslı hücum təşkil edildi. Əhali dinc olduğu üçün silahlı müdafiə imkanları məhdud idi. Hücumdan əvvəl şəhərə ağır artilleriya atəşləri açılmış, daha sonra erməni silahlıları və keçmiş SSRİ ordusunun 366-cı alayı şəhərə daxil olaraq qətliam törətmişdir. Əsir götürülən insanlara ağır işgəncələr verilmiş, bəziləri diri-diri yandırılmış, gözləri çıxarılmış, başları kəsilmiş, hamilə qadınların qarınları süngü ilə deşilmişdir. Bu, təkcə bir hərbi əməliyyat deyildi – bu, planlaşdırılmış etnik təmizləmə və soyqırım aktı idi. Xocalı şahidlərinin ifadələri bu faciənin miqyasını daha aydın göstərir. Hadisədən sağ çıxanların dediklərinə görə, erməni hərbiçiləri insanlara xüsusi qəddarlıqla yanaşır, uşaqları öldürür, qadınlara işgəncə verirdilər. Əsir düşənlərin çoxu ağır işgəncələr nəticəsində dünyasını dəyişmiş, bəziləri isə illər sonra azad edilərkən ağır fiziki və psixoloji travmalarla üzləşmişdilər. Xocalı soyqırımı uzun müddət dünya mediasında yetərincə işıqlandırılmadı. Lakin Azərbaycanın apardığı diplomatik fəaliyyət və beynəlxalq kampaniyalar nəticəsində Xocalı həqiqətləri dünya ictimaiyyətinə çatdırıldı. Hazırda Pakistan, Meksika, Kolumbiya, Çexiya, Bosniya və Herseqovina, Sudan və bir sıra digər ölkələr Xocalı faciəsini soyqırımı kimi tanımışdır. Eyni zamanda, ABŞ-ın 30-dan çox ştatı Xocalı qətliamını pisləyən qətnamələr qəbul etmişdir.
Dünyanın bir çox ölkəsində “Xocalıya ədalət!” kampaniyası çərçivəsində tədbirlər keçirilir, faciə haqqında məlumatlar yayılır. Bununla yanaşı, 1994-cü ildə Azərbaycan Milli Məclisi fevralın 26-nı “Xocalı soyqırımı günü” elan etmişdir. Hər il bu tarixdə ölkədə anım mərasimləri keçirilir, Xocalı şəhidlərinin ruhu yad edilir. Xocalı soyqırımı Azərbaycan xalqının yaddaşında silinməz iz qoymuşdur. Bu faciə bir daha sübut etdi ki, müharibədə ən böyük zərəri dinc əhali çəkir və soyqırım cinayətləri heç vaxt cəzasız qalmamalıdır.
Xocalı faciəsinin unudulmaması və bu hadisənin beynəlxalq səviyyədə tam tanınması üçün mübarizə davam edir. Azərbaycan xalqı Xocalı şəhidlərini heç vaxt unutmayacaq və onların xatirəsini daim yaşadacaqdır.
Xocalıya ədalət – ədalət bəşəriyyət üçündür!
Günel Kərəmova,
Bakıxanov qəsəbəsi, 107 nömrəli tam orta məktəbin tarix müəllimi
